گزارش عصر چهارشنبه های بخارا: نقد و بررسی کتاب فرهنگ سینمای فارسی

عصر چهارشنبه 19اُم مهرماه، مرکز هنری نقش، میزبان پنجاهمین نشست از سلسله جلسات عصر چهارشنبه‌های مجله بخارا بود. این نشست به رونمایی کتاب فرهنگ سینمای فارسی و نقد و بررسی آن اختصاص داشت.مولف کتاب، آقای وحید علیرضایی، داستان‌نویس و پژوهشگر سینما، آقای فریدون جیرانی، کارگردان، فیلمنامه‌نویس، تهیه‌کننده و کارشناس فیلم، آقای هوشنگ گلمکانی، منتقد، روزنامه‌نگار، مترجم و کارگردان سینما و فرهاد قائمیان، بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون و دبیر مجموعه کتاب‌های نقره‌فامِ نشر عنوان و ناظر و حامی انتشار کتاب در این نشست حضور داشتند و سخنانی ایراد کردند.

در ابتدا آقای علیرضایی از دشواری‌های تألیف این کتاب در طی 12 سال سخن گفتند و از افرادی نظیر آقای حسن صیقلی نام بردند که در مسیر پژوهش‌ یاری‌رسان بودند. ایشان در طی پژوهش‌هایشان پی بردند که در حدود160 فیلم از سینمای ایران کاملا ناموجود شده است و تعداد بالای نسخه‌های موجود از یک فیلم اعتبارسنجی نسخۀ اصلی را مشکل ساخته است و همچنین نبود منابع مکتوب به شکل کتاب درباب سینمای فارسیِ دهه‌های اول 1300را از دشواری‌های کار گردآوری و پژوهش در این کتاب شمردند. همچنین از برخی از شماره‌های هفته‌نامۀ سینما به سردبیری آقای جیرانی  به عنوان یکی از منابع ارزشمند دربارۀ سینمای فارسی نام بردند.

پس از آن، آقای جیرانی از سابقۀ بررسی فیلم‌های قدیمی سینمای ایران گفتند و اینکه در گذر زمان با کم شدن محدودیت‌ها و افزایش توجهات و پیگیری‌های علاقمندان به بررسی سابقۀ سینمای فارسی، این حوزه قوت و نیروی تازه‌ای گرفت. ایشان از شرکت جوانان در نشست اظهار مسرت کردند و توجه نسل جدید به سابقۀ سینمای فارسی را مایۀ امیدواری حوزۀ سینمای ایران دانستند.

در ادامه ایشان چندی از ویژگی‌های کتاب منتشر شده را بیان کردند.مانند اینکه مولف در مقدمۀ کتاب، سینمای ایران را در 12 ژانر دسته‌بندی و منابع مکتوبی را که از آنها در گردآوری مشخصات فیلم‌ها استفاده شده، معرفی کرده است. همچنین لوکیشن فیلمبرداری اکثر فیلمها در این کتاب شناسایی، بررسی، ارزشیابی، نقد و رتبه‌بندی شده است. از ویژگی‌های دیگر این کتاب این است که فیلم‌های معرفی شده در کتاب را به دو گروه عامه‌پسندانه (اصطلاحا سینمای بدنه) و روشنفکرانه (سینمای موج نو) دسته‌بندی کرده و به توضیح آن پرداخته.

آقای هوشنگ گلمکانی در این نشست به وجهۀ ارزندۀ کتاب در بین دوستداران و علاقمندان راستین فیلم اشاره کردند و کتاب را به سبب فراگیری قابل قبول و سرگرم‌کننده‌بودن برای علاقمندان سینمای قبل از انقلاب، کاری کامل‌تر از نمونه‌های مشابه پیشین خواندند. همچنین ایشان عبارت (فیلمفارسی)را که از ابداعات دکتر کاووسی پس از انقلاب است مذموم دانسته زیرا این تفکر اشتباه را راجع به سینمای پیش از انقلاب ایجاد کرد که می‌بایست به آثار این دوره با نگاهی از بالا به پایین و اثری بی‌ارزش نگریست.درحالی­که سینمای آن دوران از دیدگاه روانشناسانه و جامعه‌شناسانه، یک مرجع کامل و قابل اعتنا محسوب می‌شود. 

آقای گلمکانی با اشاره به ساختار متفاوت نشریۀ”فیلم” -که خود از بنیان‌گزاران آن بودند-در بیان مشخصات، داستان و نقد اثر سینمایی، آن را الگویی برگرفته از نشریات فیلم و سینمای خارجی معرفی کردند و تأکید داشتند که نقد اثر نوشتن، کاملا با بیان داستان یا مشخصات فیلم متفاوت است و نمی‌توان این‌دو را یکی دانست.

آقای فرهاد قائمیان ضمن بیان تشکر از شرکت حاضران در نشست رونمایی کتاب، از دست اندرکاران تولید و چاپ این کتاب خصوصا آقای محمدباقر نباتی مقدم مدیر نشر “عنوان”قدردانی کردند و پیشنهاد کردند چاپ بعدی کتاب به اهتمام همین دوستان و با درنظر گرفتن نقدهای راهگشا منتشر شود.

در ادامه آقای علیرضایی صحبت­هایی داشتند دربارۀ نکات و نقدهایی که اعضای پنل مطرح کردند. ایشان درباره­ی12 ژانری که در مقدمه کتاب درباره سینمای پیش از انقلاب وضع کرده­اند اظهار داشتند که آن­ها بنابر دریافتی است که از فضای فیلم‌ها داشته­ام، چرا که در میان آثار، فیلمهایی بودند که در ژانرهای متداول دسته­بندی نمی­شدند و تقریبا ترکیبی از چندین ژانر بودند.مثلا فیلم‌هایی با عناصر تکرارشونده و وام‌گرفته از سینمای هند که به عقیدۀ من بازتاب‌دهندۀ رؤیای جوان ایرانی دهۀ 50 یا سرخوردگی از رؤیا است که در ژانر یأس دسته‌بندی شده است. 

در انتها، آقای علی دهباشی کار فرهنگ‌نویسی را از کار داوری اثر جدا دانستند و معتقد بودند در کتابی که به فرهنگ­نامه­نویسی فیلمفارسی می­پردازد نباید به نقد اثر پرداخت و نقد اثر می‌بایست در کتاب دیگری با عنوانی نظیر “نقد و بررسی فیلم فارسی” پرداخته شود. ایشان پیشنهاد کردند در چاپ بعدی با درنظر گرفتن رأی دست­اندرکاران انتشار کتاب و منتقدان و ناظران، بخش نقد و داوری حذف شود و نقدها در کتاب دیگری با نام و امضای خود منتقد منتشر شود.

همچنین ایشان از مدیر و همکاران نشر عنوان تجلیل کردند که در این اوضاع نابسامان کاغذ و نشر، به انتشار این کتاب اهتمام ورزیدند.همچنین از آقای قائمیان به سبب حمایت ارزشمند از انتشار این اثر سپاسگزاری کردند و ماحصل زحمات مولف و همۀ دست‌اندرکاران را کتابی درخور توجه خواندند که نظر دوستداران فیلم و سینما را جلب خواهد کرد.